Katowice, dn. 3.12.2020 r.
Standard naszego życia zależy m.in. od zakresu i jakości usług publicznych, które w dużym stopniu zapewniają gminy i powiaty. Korzystamy z nich każdego dnia, często nie zdając sobie z tego sprawy. Niestety z aktualnych danych finansowych wyłania się niepokojący obraz związany z finansową kondycją samorządów. Te problemy mogą się przełożyć na jakość naszego codziennego życia w lokalnych społecznościach.
Efekt 30 lat funkcjonowania samorządów
Za tym, że samorządy lokalne borykają się z problemami finansowymi, przemawiają konkretne dane. Spadek potencjału inwestycyjnego gmin i powiatów, dynamicznie rosnące wydatki bieżące czy wzrastająca luka finansowa w oświacie – to wnioski powtarzane w tej dziedzinie od kilku miesięcy. Jednak w momencie tworzenia samorządowych budżetów na przyszły rok nabierają nowego znaczenia. Finansowe problemy dotykają w mniejszym lub większym stopniu samorządy lokalne w całej Polsce, niezależnie od ich wielkości czy położenia na mapie naszego kraju. Samorządowcy są zgodni, że ten kryzys w połączeniu ze skutkami COVID-19 oznacza pogorszenie standardu naszego życia w gminach i powiatach, który udało się wypracować w ciągu 30 lat istnienia samorządów w Polsce.
- Udało się to dzięki dużemu zaangażowaniu członków lokalnych społeczności, a więc miejscowych przedsiębiorców, różnych organizacji czy po prostu aktywnych grup mieszkańców – przypomina Adam Neumann, Wiceprzewodniczący Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, Prezydent Gliwic.
Z wielu usług publicznych korzystamy każdego dnia
Analizując znaczenie usług publicznych w naszym codziennym życiu pojawia się pytanie, czy jeśli większość z nich nie byłaby zapewniana, to czy bylibyśmy w stanie „normalnie funkcjonować”? Mówiąc o „normalnym funkcjonowaniu” mamy na myśli np. dojazd do pracy lub szkoły z wykorzystaniem komunikacji publicznej, wizytę u lekarza, czy tak prozaiczne sprawy jak odbiór śmieci czy zaopatrzenie w wodę.
Na jakość naszego funkcjonowania w sferze zawodowej, edukacyjnej, prywatnej, w tym rodzinnej czy rekreacyjnej, składa się szereg usług publicznych świadczonych przez samorządy lokalne (w tym konkretnych inwestycji, jak np. przebudowa dróg lokalnych, budowa kanalizacji czy termomodernizacja szkół i przedszkoli). Są one finansowane ze środków publicznych, wiele z nich bezpośrednio z budżetu danego samorządu (część z budżetu państwa).
W dobie epidemii okazało się, że rola samorządu lokalnego jest szczególnie istotna. Wtedy właśnie odczuliśmy, jak ważna jest ciągłość w realizowaniu wielu usług publicznych. W wielu przypadkach bez dodatkowego i pilnego zaangażowania gmin i powiatów w walkę z COVID-19, jako lokalne społeczności ponieślibyśmy jeszcze większe straty. Zakup sprzętu medycznego, finansowanie wymazobusów, wsparcie lokalnych przedsiębiorców poprzez ulgi i zwolnienia podatkowe, ale też pomoc kierowana do seniorów i innych grup szczególnie jej potrzebujących – praktycznie w każdym samorządzie w różnej skali takie działania były na bieżąco podejmowane.
Usługi publiczne w kryzysie?
Jest kilka kryteriów, które jako lokalne społeczności stawiamy wobec usług publicznych. Po pierwsze chcemy, aby były dostępne dla wszystkich, po drugie profesjonalne i względnie tanie. Do tego muszą być zróżnicowane, a więc wpisywać się w potrzeby różnych grup mieszkańców.
- Ze względu na kryzys w finansach samorządów i ten w szerszym ujęciu, musimy się liczyć z tym, że w przyszłym roku niektóre usługi publiczne będą stopniowo drożeć – mówi Klemens Podlejski, Burmistrz Miasta i Gminy Żarki.
Samorządowcy mówią też, że dostępność części z nich na takim poziomie, do którego się ostatnio przyzwyczailiśmy, będzie trudna do zapewnienia.
Ponadto część usług, szczególnie tych nieobowiązkowych, ale wpływających na jakość naszego życia, będzie wykonywanych w mniej lub bardziej okrojonym zakresie. Mowa w tym zakresie na przykład o ofercie kulturalnej, rekreacyjnej czy działalności klubów sportowych.
Wiele negatywnych czynników a wzmocnienie lokalnej gospodarki
Samorządy lokalne w całej Polsce od lat apelują o wprowadzenie systemowych zmian w finansach gmin i powiatów. I dodają, że skutki narastających problemów w tym zakresie w pewnym momencie odczujemy bezpośrednio i niestety dotkliwie.
Finanse samorządów to skomplikowany „organizm”, na który oddziałuje wiele różnych obiektywnych i zewnętrznych czynników. W większości przypadków jednostki samorządu terytorialnego nie mają na nie wpływu. Z jednej strony są to ciągłe zmiany w prawie, niedostateczne dofinansowanie zadań zleconych samorządom przez administrację rządową i nowe obowiązki bez zapewnienia środków finansowych. Z drugiej strony na samorządowe budżety oddziałują takie czynniki jak wzrost cen usług, z których samorządy korzystają realizując zadania publiczne (np. wzrost cen energii), czy wyzwania globalne w postaci np. zmian klimatycznych, a od niedawna kryzys gospodarczy z powodu epidemii. W ramach dyskusji o przyszłości finansów przedstawiciele gmin i powiatów przypominają, że samorząd jest ważnym elementem stabilnego państwa.
- Dlatego musi mieć zagwarantowane solidne podstawy prawne i finansowe swojego działania. Jednocześnie w czasie kryzysu powinien mieć zapewnione odpowiednie mechanizmy pomocowe – uzupełnia Ireneusz Czech, Wójt Gminy Kochanowice.
Wyzwaniem w najbliższych latach dla samorządów lokalnych będzie odbudowa potencjału lokalnych gospodarek po „covidowym” kryzysie.
- W tym procesie będziemy aktywnie uczestniczyć – podsumowuje Piotr Kuczera, Przewodniczący Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, Prezydent Rybnika.
Samorządy lokalne zrzeszone w organizacji zapowiadają, że będą konsekwentnie apelowały do Rządu RP o zmianę systemu finansów gmin i powiatów.
Śląski Związek Gmin i Powiatów – jest największą regionalną organizacją samorządową w Pol-sce, zrzeszającą obecnie 141 jednostek samorządu terytorialnego z woj. śląskiego (w tym wszystkie miasta na prawach powiatu), jego misją jest służba na rzecz dobra publicznego w województwie śląskim poprzez wspieranie społeczności i samorządów lokalnych (www.silesia.org.pl).
Data publikacji: 3.12.2020 r.
AKTUALNOŚCI